Veel mensen die burn-out thuis komen te zitten, hebben een faalgevoel over zichzelf. Falen omdat het ze niet gelukt is om alle ballen in de lucht te houden, hoe onrealistisch dat aantal ballen misschien ook was. Burn-out worden voelt voor hen namelijk als een ontmaskering: dat de buitenwereld nu ziet dat ze eigenlijk niks kunnen, niet veel voorstellen etc. Hun masker valt af, ze vallen door de mand, iets waar ze zelf de hele tijd al bang voor waren. De onderliggende overtuigingen (“ik stel niks voor”, “ik kan er eigenlijk helemaal niks van”, “ik weet niks”) worden werkelijkheid.

Gezonde burn-out gevoelige responsen

Ieder heeft zo zijn eigen negatieve innerlijke overtuigingen en kwetsbaarheid. Om deze kwetsbaarheid te beschermen of maskeren, ontwikkelen we al in onze jonge jaren een (meestal) effectieve respons. Logisch dat we bij stress of drukte (bij toenemende kwetsbaarheid) deze respons vergroten. In de Voice Dialogue methode die ik toepas bij het coachen van mensen met een burn-out of overspannenheid, blijken deze responsen in oorsprong erg functioneel te zijn. Ik noem een paar van deze primaire responsen:

• Zo zijn er de afstem- en zorgresponsen, die zichtbaar worden in subpersonen (kanten in jezelf) als “the pleaser” of “de zorger”. Het zijn eigenschappen om anderen te ondersteunen, sensitief te zijn voor wensen en behoeften van collega’s, leidinggevenden of klanten. Dit zijn hele dienstverlenende eigenschappen.


• Zo zijn er de normstellende responsen, die zichtbaar worden in “de rechter”, “de innerlijke pusher” of “plicht”. Zij stellen hoge normen en eisen aan zichzelf en anderen, zoals “je hoort op tijd te komen op afspraken” of “als iemand wat vraagt, moet ik direct antwoord geven”. Dit zijn hele betrouwbare eigenschappen van mensen met veel discipline en doorzettingsvermogen.


• Zo zijn er ook de verantwoordelijkheidsresponsen, die zichtbaar worden in “de redder”. Dit zijn eigenschappen om voor het resultaat van de organisatie te zorgen maar ook voor de mensen. Hierdoor zien ze steeds wat er gebeurt of misgaat en wat er nog moet gebeuren om de doelen te bereiken die gesteld zijn. Het zijn parels en vaak zijn ze de spil van de afdeling.

De burn-out gevoeligheid van deze responsen

Als de respons (subpersoon) te veelvuldig ingezet wordt, om het hoofd te bieden aan extra uitdagingen, bij te veel stress, prikkels, werkdruk of innerlijke dwang, dan schieten de eigenschappen van deze responsen door naar valkuilen, die burn-out gevoelig kunnen zijn.

Wat ooit goed werkte en waar je om gewaardeerd werd, verandert nu in “te veel van het goede”. Dit kan maken dat je in roofbouw terecht komt, energievreten:

• Als je te veel afstemt op anderen, kom je niet meer aan jezelf toe. Je verliest het contact met je eigen wensen en behoeften. Doordat je focus altijd op anderen is gericht, heb je niet door dat je over je eigen grenzen heen gaat.

• Het (te) grote plichtsbesef zorgt ervoor dat je aan alle verwachtingen (inclusief de zelf ingevulde verwachtingen) wilt voldoen, ook als dat betekent dat je daarmee flink over je grenzen gaat. Het normen stellen zorgt ervoor dat je alles doet “omdat het moet”, perfectionistisch wordt en niet meer nagaat wat je zelf wilt. Je stelt veel eisen aan jezelf en iedereen en raakt meer en meer gefrustreerd en geïrriteerd als mensen er niet aan voldoen.

• Als je je normaal heel verantwoordelijk voelt en de druk neemt toe, dan bestaat de kans dat je te veel verantwoordelijkheden op je neemt. Ik zie vaak dat deze mensen verantwoordelijkheid op zich nemen van de hele afdeling, waar ze niet voor betaald worden. Ze maken zich zorgen als dingen mis dreigen te lopen. Met als gevolg dat ze nog harder gaan redderen en verwijtend, kritisch of geïrriteerd naar anderen worden.

Kwetsbaarheid beschermen

Gezonde responsen op de omgeving worden dus ongezond als er te veel aan stress, prikkels, live-events of innerlijke dwang is. De subpersonen in jou zijn ooit ontwikkeld om met de wereld om te kunnen gaan. Ze helpen jou minder kwetsbaar te zijn.

Als het beschermingsmechanisme echter te veel wordt ingezet, dan bijt deze respons zichzelf in de staart; door deze respons te veel in te zetten, put het je juist uit. Door energiegebrek lukt het minder en minder goed om jezelf te beschermen en dat maakt extra kwetsbaar. Daarmee schiet het zijn doel, namelijk het beschermen van je kwetsbaarheid, voorbij.

Wat te doen aan burn-outgevoelige responsen?

Om niet door te schieten in een bekende, maar burn-out gevoelige respons, heb ik hier een aantal vragen en tips aan jou.

• Welke eigenschappen herken je bij jezelf? Is dat het naar buiten gerichte afstemmen op anderen en gevoelig zijn voor verbale of non-verbale signalen van anderen? Of misschien het moeten en het perfectionistische? Welke subpersonen zijn dat in jou? De pleaser? De pusher?
• Op welke manier ga jij over je grenzen heen? Doe je dat door te vaak overal “ja” op te zeggen (enthousiaste kant) of doordat je geen “nee” wilt verkopen (dienstverlenende kant)? Of ben je bang voor afwijzing, teleurstelling bij de ander (= jouw kwetsbaarheid).
• Merk je welke negatieve overtuiging jou soms over grenzen heen drijft? Bijvoorbeeld “de ander is okee, ik ben niet okee” of “eigenlijk heb ik niet genoeg kennis voor deze functie”.
• Als je een dominante respons in jezelf herkent, experimenteer eens met het tegenovergestelde en kijk wat het effect is. Als je je bijvoorbeeld altijd erg verantwoordelijk voelt voor het resultaat, concentreer je dan eens een dag lang alleen op je eigen taken en doe niets met de taken of gemaakte fouten van anderen.

Of laat eens een dag lang voor je gevoel ‘alles mis gaan’. Vaak valt het namelijk wel mee met misgaan en soms lossen dingen zich vanzelf op of iemand anders pakt het op. Zo bouw je vertrouwen op dat niet alles misgaat. En je activeert een andere kant in jezelf, namelijk een meer ontspannen kant.

Vergeet dus niet; je gezonde eigenschappen kunnen je soms te ver doorduwen in roofbouw. Blijf bewust van wat je aan het doen bent en van je grenzen. Hoe beter je ze bewaakt, hoe gezonder.

Experimenteer er lekker op los, het is enorm leerzaam om eens iets anders uit te proberen.

©Anita Roelands

Ik begeleid managers en professionals met veeleisende banen in profit, onderwijs, zorg- en culturele sector die zich overbelast voelen en vinden dat het zo niet langer kan. Ik ben arbeidspsycholoog en ik help je om 'n burn-out te voorkomen en de accu gevuld te houden zodat je elke dag fit en fluitend naar je werk gaat.

Wil je weten wat ik voor jou kan betekenen? Connect met mij op LinkedIn of stuur je mail naar anita@roelandscoaching.nl

Wil je dit artikel delen op LinkedIn of Facebook?